जमेल तसे ..थोडक्यात !

जमेल तसे ..थोडक्यात !

 व्यसनाधीनता म्हणजे नेमके काय ? व्यसनमुक्ती केंद्रात काय उपाय केले जातात ? उपचारांचे महत्व ..सुधारणेची प्रक्रिया याबाबत जमेल तसे विवेचन देण्याचा प्रयत्न दोन तीन भागात करीत आहे

अनेकांना व्यसनमुक्ती केंद्रात नेमके काय उपचार करतात ..व्यसनाधीनता हा मनोशारीरिक आजार कसा जडतो ... एकंदरीत सुधारणेची प्रक्रिया कशी असते ....काही लोकांना वारंवार उपचार का द्यावे लागतात ..याबद्दल कुतूहल असते .... याबद्दल खालीलप्रमाणे माहिती देता येईल ...

दारूसकट सर्व प्रकारच्या मादक पदार्थांना शास्त्रीय भाषेत ' माइंड अल्टरिंग सबस्टन्स ' असे संबोधले जाते याचा अर्थ मनोवस्थेत बदल करणारे पदार्थ किवा मनोव्यापरावर परिणाम करणारे पदार्थ असे म्हणता येईल ..या पदार्थांच्या यादीत आपल्याला माहित असलेली अनेक नवे आहेतच उदा. दारू ..ताडी ...माडी ..गांजा ..चरस ..भांग ..अफू व त्या पासून तयार होणारे इतर मादक पदार्थ म्हणजेच ब्राऊन शुगर ..हेरोईन ..मोर्फिन ..नोर्फीन ..फोर्टविन .. विविध प्रकारची वेदनाशामके ... गुंगी आणणारी औषधे ..काही कफ सिरप्स कोरेक्स ..कोडीन.. स्पाज्मो प्राँक्सीवाँन च्या गोळ्या ....विविध प्रकारची झोपेची औषधे वगैरे ... मँड्रेकसच्या गोळ्या ...निम्नविषारी सापांचे विष ..भारतात नवीन प्रचलित झालेले व्हाईटनरचे थिनर ..या यादीत अनेक नवीन मादक द्रव्यांची नियमित भर पडत आहे . यांचे सेवनाच्या पद्धती वेगवेगळ्या आहेत ..यातील काही पदार्थ सिगरेट मध्ये भरून ..चीलीमित भरून .. त्यांचा धूर शरीरात ओढतात .. काही पदार्थ इंजेक्शन्स द्वारे शिरेत टोचून घेतले जातात ..काही तोंडावाटे घेतले जातात ..तर काही नाकाद्वारे हुंगले जातात ...या सर्व पदार्थांचे अतिशय भयानक दुष्परिणाम सेवन करणाऱ्या व्यक्तीच्या मनावर आणि शरीरावर ..आर्थिकतेवर ..कुटुंबावर ...त्याच्या सामाजिक स्थानावर .व त्याच्या अध्यात्मिक स्थितीवर होतात . तसेच या सर्व पदार्थांची सेवन करणाऱ्या व्यक्तीला आधीन करण्याची क्षमता खूप जास्त असते ..एकंदरीत दुष्परिणामांची तुलना करता .. दारू किवा अल्कोहोल आणि वर उल्लेखलेले मादक पदार्थ यांच्यात तुलनात्मक रित्या दारूचे व्यसन म्हणजे विनाशाकडेकडे नेणारी स्लो पँसेंजर गाडी आहे तर इतर मादक पदार्थ या विनाश्याच्या सुपरफास्ट गाड्या आहेत इतकाच फरक आहे ...

प्रत्येक मानव हा जीवनात त्याला भरपूर आनंद मिळावा ..जमेल तितकी मौज अनुभवावी ..नेहमी आपण खुश रहावे प्रकारचे या मनोवृत्तीचा असतो .. विविध प्रकारचे खाण्याचे पदार्थ ..विविध प्रकारचे रंगीबेरंगी कपडे त्याच्या नीरनिराळ्या तऱ्हा..सिनेमा ..नाटके..मनोरंजन .. उंची गाड्या .. मोठे मोठे बंगले ..सोन्याचांदीचे दागिने ....भरपूर पैसा कमावणे ..वेगवेगळ्या प्रकारांनी लैंगिक इच्छांची पूर्ती करणे ..जास्तीत जास्त लैंगिक संबंध जोडणे .. सौंदर्य प्रसाधने ..अधिकार गाजवणे ..सत्ता मिळवणे .. पर्यटन ..कला ..क्रीडा ..साहित्य ..काव्य .. धार्मिकता असे आनंद मिळविण्याचे विविध मार्ग उपलब्ध आहेत .. ज्याला जो मार्ग पटेल ..जमेल त्या मार्गांचा वापर करून प्रत्येक व्यक्ती जीवनात असलेली निरसता..तोचतोच पणा कंटाळा ..दुखः ..तणाव .. निराशा ..वैफल्य या नकरात्मक भावना कमी करण्याच्या मागे असतो ..अनेकदा यात वेगळेपणा हे देखील हेतू असतो तर काम ..क्रोध ..लोभ ..मद ..मोह .मत्सर या विकारांच्या पूर्तीसाठी देखील असे विविध आनंद मिळविण्याचे मार्ग चोखाळले जातात ... अनेक लोक आनंद मिळविण्याच्या वरील मार्गांनी देखील अविवेकी वर्तनाने अतिरेक करून स्वतःवर दुखः ओढवून घेऊ शकतात ...मात्र अध्यात्मिक तत्व जाणून घेतले तर स्वतची कर्तव्ये ..जवाबद-या.. प्रामाणिकपणे पार पाडणे .. आपल्या आसपासच्या व्यथित लोकांना मदत करणे .. समाजातील दुर्बल ..समस्याग्रस्त लोकांना आधार देणे ..आपल्या कलागुणांचा उपयोग करून इतरांना आनंद देणे ..भोगा पेक्षा त्याग अनुसरणे ई .या गोष्टीत खरा आनंद व पुरुषार्थ मानला जातो !

काही जण असा आनंद मिळविण्यासाठी मादक पदार्थांचा आधार घेतात .. या पदार्थांच्या सेवनाची सुरवात जरी आनंदाचा शोध ..मित्रांचा आग्रह ..तणावमुक्ती ..श्रमपरिहार ..चांगली झोप .. एखाद्या व्यथेला विसरणे ..संगत..अनुकरण ..वगैरे मार्गांनी झाली असली तरी यांचे होणारे दुष्परिणाम थोड्याफार फरकांनी सारखेच विनाशकारी ठरतात . 

मादक द्रव्यांचे सेवन केल्यानंतरची होणारी शरीर मनाची अवस्था ही अत्यंत सुखदायी असते म्हणजे यांचे सेवन केल्यावर येणारी सुरवातीची तात्पुरती अवस्था बहुधा प्रत्येकाला आवडणारी असते .. तणावमुक्तीचा अनुभव ..मनमोकळेपणा .. कल्पनाशक्ती जागृत झाल्याचा आभास ..रसिकता बहरणे .. आपण खूप शक्तिशाली आहोत .. धैर्यशाली आहोत .. शूर आहोत .. वाट्टेल ती समस्या चुटकी सरशी सोडवू शकतो असा आत्मविश्वास वाटणे ..पटकन गाढ झोप येणे ..असे प्रकार अनुभवास येतात ..हे सर्व अनुभव मानवी मेंदूत... जो एखाद्या संगणका प्रमाणे आहे त्यात बहुधा ' मजा आया ' या हेड खाली संग्रहित केले जातात .. किवा त्यांची वेगळी फाईल तयार होते व सेव्ह होते . मग स्वाभाविक पणे असा मजा पुन्हा पुन्हा घेण्याची ओढ निर्माण होते ..जे लोक जास्त संवेदनशील असतात .. मनस्वी असतात या लोकांच्या बाबतीत हो पुन्हा अनुभव घेण्याची ओढ तुलनेत इतरांपेक्षा अधिक असते !

( पुढील भागात अधिक माहिती )