एखादी व्यक्ती व्यसनी होण्यामागे त्या व्यक्तीच्या स्वभावातील काही भाग जवाबदार असू शकतो .. असे संशोधन आहे ..तसेच वारंवार व्यसन केल्यामुळे व्यक्तीच्या स्वभावात काही बदल होत जातात .. त्यांना स्वभावदोष म्हणता येईल ..म्हणजेच विशिष्ट स्वभावाच्या व्यक्तीच त्यांच्या आयुष्यात कोणत्याही कारणांनी व्यसन आल्यास ..व्यसनी होऊ शकतात असे म्हणतात .. या आजाराच्या मागे उल्लेख केलेल्या विशिष्ट लक्षणांमुळे व्यसनी व्यक्तीच्या व्यक्तीमत्वात ..स्वभावात .. वर्तनात ..काही बदल होणे अपराहार्य असते . एकदा आजार खोलवर रुजला की ..व्यसनामुळे मिळणाऱ्या तात्पुरत्या आनंदाची व्यसनी व्यक्तीला इतकी प्रचंड ओढ असते की ..त्यापुढे जगातील इतर सर्व आनंद त्याला तुच्छ वाटू शकतात .. तसेच हळू हळू त्याची मनस्थिती ..एकलकोंडेपणाची ..निराशेची ..वैफल्याची ..इतरांना दुषणे लावण्याची ..बनत जाते . म्हणून या आजारात त्या व्यसनी व्यक्तीच्या वागण्याला ..दोष न देता .. त्याला वारंवार त्याचा आजार समजावून सांगणे ...त्यासाठी त्याने स्वतच्या विचारात ..वर्तनात ...म्हणजेच स्वभावात कसे बदल केले पाहीजेत हे संयमाने समजावले पाहिजे ..तसेच त्या पहिल्या घातक नशेच्या डोस पासून परावृत्त करण्याचे काम सातत्याने करत रहावे लागते ..व्यसन केल्यामुळे ..व्यसन मिळवण्यासाठी केलेल्या तडजोडींमुळे .. व्यसनाच्या समर्थनामुळे त्याच्या स्वभावात काही बदल होत जातात ज्यामुळे सुधारणा कठीण होत जाते ..अथवा काही केसेल मध्ये व्यसनी व्यक्तीच्या स्वभावात आधीपासूनच काही भाग असा असा असतो की ज्यामुळे तो व्यसनी बनतो . म्हणून व्यसनी व्यक्तीने स्वतच्या विचारात ..वर्तनात अमुलाग्र बदल केल्याशिवाय ..व्यसन मुक्ती दीर्घकाळ टिकवणे त्याला जमत नाही .व्यसनी व्यक्तींच्या स्वभावाबाबत काही निरीक्षणे खाली देत आहे .
१) प्रत्येक व्यसनी व्यक्ती हा प्रचंड अहंकारी असतो ..अनेकदा त्याच्या वर्तनात तो अहंकार स्पष्ट आढळला नाही तरी त्याच्या मनात सुप्त अवस्थेत हा अहंकार दडलेला आशु शकतो ...स्वतच्या बुद्धीमत्तेबाबत ..आर्थिक स्थितीबाबत .. सांपत्तिक स्थिती बाबत ..रंग रूपाबाबत .. अगदी काही वेळा जाती धर्माबाबत देखील हा अहंकार आढळतो . त्यामुळेच आपण केव्हाही व्यसन सोडू शकतो किंवा व्यसनामुळे आपले काही नुकसान होणार नाही ही भावना त्याच्या मनात निर्माण होत असते स्वतःला तो इतरांपेक्षा वेगळा समजतो ..व्यसनंमुक्ती साठी मदत घेण्याच्या बाबतीत देखील हा अहंकार आडवा येतो.
२) बहुधा प्रत्येक व्यसनी हा अतिशय हट्टी व जिद्दी स्वभावाचा असतो ..म्हणूनच आपले काही चुकते आहे हे मान्य करणे त्याला कठीण जाते ....तसेच त्याचा आयुष्यात असलेल्या समस्या .. संकटे .. अडचणी ..सोडवण्यासाठी तो स्वतच्याच मर्जीने वागण्याचा प्रयत्न करतो ..इतरांच्या सूचना सल्ले मनात नाही ...आपण व्यसनी झालो आहोत व आपल्याला स्वतच्या विचारात बदल केल्याशिवाय व्यसनमुक्ती टिकवणे कठीण आहे हे स्वीकार करून स्वतःमध्ये बदल करणे त्याला कठीण जाते .
३) हळू हळू व्यसनी व्यक्ती आत्मकेंद्रित बनत जातो ... त् आपल्या व्यसनामुळे इतरांना होणाऱ्या त्रासाची त्याला पर्वा रहात नाही ..केवळ माझा आनंद ..माझी मजा ..माझी आवड .. याच विचारात तो मशगुल असतो .... काही वेळा त्याला आपल्या वागण्याचा पश्चाताप देखील होतो ..मात्र तो पश्चाताप फार काळ टिकत नाही .
४) खोटे बोलण्यात तो पटाईत असतो .. स्वतचे व्यसन लपवण्यासाठी .. केलेल्या भानगडी निस्तरण्यासाठी अनेकदा खोटे बोलावे लागल्यामुळे पुढे पुढे त्याला खोटे बोलण्याची सवयच लागू शकते ..त्यामुळे त्याच्या मनात नेमके काय दडलेय हे ओळखणे कठीण होऊन बसते .
५) आधीपासूनच अतिशय चंचल स्वभाव असतो ..किवा नंतर व्यसनामुळे स्वभाव चंचल बनतो ..त्यामुळे व्यसनमुक्ती टिकवण्यास लागणारे सातत्य ..सुधारणे साठी लागणारी एकाग्रता .. उपचार घेताना आवश्यक असणारी मनोभूमिका त्याला फार काळ टिकवता येत नाही .
६) आत्ममग्न स्वभाव ( इंट्रोव्हर्त व्यक्तिमत्व )..एरवी तो कितीही बोलका ..बडबड्या वाटला तरी मनातील नेमक्या गोष्टी तो कोणाजवळ बोलणे कठीण असते ..अनेकदा स्वतच्या समस्यांनबाबत उघड चर्चा करणे त्याला आवडत नाही ...किवा मदत मागणे देखील त्याला आवडता नाही ..त्यामुळे समजून घेण्यास कठीण असे व्यक्तिमत्व असते .
७) कुशाग्र बुद्धिमत्ता असली तरी भावनिक दृष्ट्या तो अतिशय कमकुवत असतो .. त्यामुळे भावना आणि व्यवहार या मध्ये योग्य सांगड घालता येणे त्याला जमत नाही .तो बहुधा भावनेला प्राधान्य देतो ..त्यामुळे अनेक निर्णय तो भावनेच्या आहारी जावून घेतो .. व ते हमखास चुकतात ...त्याबद्दल स्वतची चूक ना मानता तो इतरांना दोष देतो .
८) बाहेरच्या किवा अल्प परिचय असणाऱ्या लोकांशी तो अतिशय गोड संभाषण करतो ..किवा त्यांना त्याच्या स्वभावात काही वावगे आढळत नाही ..खोट्या नम्रतेने वागण्यात हुशार असतो .. मात्र घरच्या लोकांशी त्याला गोड बोलणे जमत नाही .. घरात त्याची प्रचड दशहत असते .
या वरून काही म्हणी केवळ व्यसनी व्यक्तीवरूनच बनल्या आहेत असे वाटते ..उदा.
१) दुरून डोंगर साजरे
२) धरले तर चावते सोडले तर पळते
३) आपलेच दात आपलेच ओठ
४) मुह मे राम ..बगल मे छुरी
५) हम करेसो कायदा .
६) सहन होत नाही आणि सांगता येत नाही
७) घरात नाही दाणा..मला बाजीराव म्हणा
८) गर्जेल तो पडेल काय
९ ) बोलाचीच कढी आणि बोलाचाच भात
१०) गिरे तो भी टांग उप्पर
( बाकी पुढील भागात )
१) प्रत्येक व्यसनी व्यक्ती हा प्रचंड अहंकारी असतो ..अनेकदा त्याच्या वर्तनात तो अहंकार स्पष्ट आढळला नाही तरी त्याच्या मनात सुप्त अवस्थेत हा अहंकार दडलेला आशु शकतो ...स्वतच्या बुद्धीमत्तेबाबत ..आर्थिक स्थितीबाबत .. सांपत्तिक स्थिती बाबत ..रंग रूपाबाबत .. अगदी काही वेळा जाती धर्माबाबत देखील हा अहंकार आढळतो . त्यामुळेच आपण केव्हाही व्यसन सोडू शकतो किंवा व्यसनामुळे आपले काही नुकसान होणार नाही ही भावना त्याच्या मनात निर्माण होत असते स्वतःला तो इतरांपेक्षा वेगळा समजतो ..व्यसनंमुक्ती साठी मदत घेण्याच्या बाबतीत देखील हा अहंकार आडवा येतो.
२) बहुधा प्रत्येक व्यसनी हा अतिशय हट्टी व जिद्दी स्वभावाचा असतो ..म्हणूनच आपले काही चुकते आहे हे मान्य करणे त्याला कठीण जाते ....तसेच त्याचा आयुष्यात असलेल्या समस्या .. संकटे .. अडचणी ..सोडवण्यासाठी तो स्वतच्याच मर्जीने वागण्याचा प्रयत्न करतो ..इतरांच्या सूचना सल्ले मनात नाही ...आपण व्यसनी झालो आहोत व आपल्याला स्वतच्या विचारात बदल केल्याशिवाय व्यसनमुक्ती टिकवणे कठीण आहे हे स्वीकार करून स्वतःमध्ये बदल करणे त्याला कठीण जाते .
३) हळू हळू व्यसनी व्यक्ती आत्मकेंद्रित बनत जातो ... त् आपल्या व्यसनामुळे इतरांना होणाऱ्या त्रासाची त्याला पर्वा रहात नाही ..केवळ माझा आनंद ..माझी मजा ..माझी आवड .. याच विचारात तो मशगुल असतो .... काही वेळा त्याला आपल्या वागण्याचा पश्चाताप देखील होतो ..मात्र तो पश्चाताप फार काळ टिकत नाही .
४) खोटे बोलण्यात तो पटाईत असतो .. स्वतचे व्यसन लपवण्यासाठी .. केलेल्या भानगडी निस्तरण्यासाठी अनेकदा खोटे बोलावे लागल्यामुळे पुढे पुढे त्याला खोटे बोलण्याची सवयच लागू शकते ..त्यामुळे त्याच्या मनात नेमके काय दडलेय हे ओळखणे कठीण होऊन बसते .
५) आधीपासूनच अतिशय चंचल स्वभाव असतो ..किवा नंतर व्यसनामुळे स्वभाव चंचल बनतो ..त्यामुळे व्यसनमुक्ती टिकवण्यास लागणारे सातत्य ..सुधारणे साठी लागणारी एकाग्रता .. उपचार घेताना आवश्यक असणारी मनोभूमिका त्याला फार काळ टिकवता येत नाही .
६) आत्ममग्न स्वभाव ( इंट्रोव्हर्त व्यक्तिमत्व )..एरवी तो कितीही बोलका ..बडबड्या वाटला तरी मनातील नेमक्या गोष्टी तो कोणाजवळ बोलणे कठीण असते ..अनेकदा स्वतच्या समस्यांनबाबत उघड चर्चा करणे त्याला आवडत नाही ...किवा मदत मागणे देखील त्याला आवडता नाही ..त्यामुळे समजून घेण्यास कठीण असे व्यक्तिमत्व असते .
७) कुशाग्र बुद्धिमत्ता असली तरी भावनिक दृष्ट्या तो अतिशय कमकुवत असतो .. त्यामुळे भावना आणि व्यवहार या मध्ये योग्य सांगड घालता येणे त्याला जमत नाही .तो बहुधा भावनेला प्राधान्य देतो ..त्यामुळे अनेक निर्णय तो भावनेच्या आहारी जावून घेतो .. व ते हमखास चुकतात ...त्याबद्दल स्वतची चूक ना मानता तो इतरांना दोष देतो .
८) बाहेरच्या किवा अल्प परिचय असणाऱ्या लोकांशी तो अतिशय गोड संभाषण करतो ..किवा त्यांना त्याच्या स्वभावात काही वावगे आढळत नाही ..खोट्या नम्रतेने वागण्यात हुशार असतो .. मात्र घरच्या लोकांशी त्याला गोड बोलणे जमत नाही .. घरात त्याची प्रचड दशहत असते .
या वरून काही म्हणी केवळ व्यसनी व्यक्तीवरूनच बनल्या आहेत असे वाटते ..उदा.
१) दुरून डोंगर साजरे
२) धरले तर चावते सोडले तर पळते
३) आपलेच दात आपलेच ओठ
४) मुह मे राम ..बगल मे छुरी
५) हम करेसो कायदा .
६) सहन होत नाही आणि सांगता येत नाही
७) घरात नाही दाणा..मला बाजीराव म्हणा
८) गर्जेल तो पडेल काय
९ ) बोलाचीच कढी आणि बोलाचाच भात
१०) गिरे तो भी टांग उप्पर
( बाकी पुढील भागात )
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा