मागील सर्व भागात आपण व्यसनाधीनता या आजाराच्या विविध पैलूबाबत माहिती घेण्याचा प्रयत्न केला आहे ..त्यावरून व्यसनाधीनता हा मनो -शारीरिक आजार किती गंभीर आहे हे लक्षात येते . जगात अनेक शारीरिक तसेच मानसिक आजार आपण ऐकून आहोत ..बहुधा एखादी शारीरिक व्याधी अथवा दुखणे उद्भवले तर लोक लगेच ..त्या त्रासाबद्दल घरात सांगतात ..मग स्वतहून डॉक्टर कडे जायला तयार होतात .. डॉक्टरकडे गेल्यावर ..डॉक्टर जे काही विचारेल ती सर्व खरीखुरी माहिती सांगतात ..इतकेच नव्हे तर डॉक्टर जे उपाय सुचवतील किवा जी औषधे लिहून देतील ती प्रामाणिक पणे घेतात ..ती व्याधी बरी व्हावी म्हणून शक्य होईल तितका पैसा खर्च करतात ..वेळप्रसंगी उधार ..उसनवार करून .कर्जे काढून कसेही करून उपचार घेतात . ..जर एका डॉक्टर कडे जाऊन बरे वाटले नाही तर दुसऱ्या डॉक्टरकडे जातात . आजारी व्यक्तीचे नातलग देखील वारंवार आजारी माणसाची विचारपूस करतात ..त्याच्यासाठी पैसा खर्च करण्यास तयार असतात .
हे झाले सर्व साधारण शारीरिक आजारांबाबत ..मात्र मानसिक आजारात बहुधा उलटे घडते .. मानसिक व्याधी जडलेल्या व्यक्तीला आपल्या मानसिकतेत काही बदल झाले आहेत व त्याचा परिणाम आपल्या वर्तनावर होतो आहे हे मान्य नसते ..खूप कमी लोक असे आहेत की जे स्वतःहून मानसोपचार तज्ञांकडे उपचार घेण्याची तयारी दर्शवतात ..बहुतेक लोकांना त्यांचे नातेवाईक मागे लागले म्हणून मानसोपचार तज्ञांकडे जावे लागते ..अशाही केसेस मला माहित आहेत की जेथे एखाद्या व्यक्तीचे मानसिक संतुलन बिघडले आहे ..ती व्यक्ती ते मान्य करण्याएवजी उलट माझे काही चुकत नाहीय असा दावा करून कुटुंबियांशी भांडण करते ..त्यांचा सल्ला ऐकत नाही ..शेवटी कुटुंबीय वैतागून मानसोपचार तज्ञाकडे जाऊन ..पेशंट यायला तयार नाहीय अशी विनंती करून ..तुम्ही त्याला प्रत्यक्ष न भेटताच आम्ही सांगतो त्या लक्षणांवरून औषधे लिहून द्या अशी गळ घालतात .. पेशंटला नकळत ती औषधे देण्याचा प्रयत्न करतात . म्हणजेच शारीरिक आजारात जरी व्यक्ती स्वतःहून डॉक्टरकडे जायला तयार असला ..तरी बहुधा मानसिक आजारात तसे दिसत नाही ...कारण आपल्याकडे अजूनही मानसिक विकार या बाबीकडे एकदम वेडा या अर्थानेच पहिले जाते .म्हणजे मानसिक असंतुलनाच्या एकदम अंतिम अवस्थेशी तुलना केली जाऊन .. मी कुठे कपडे काढून फिरत नाही ..लोकांना दगडे मारत नाही ..रस्त्याने हातवारे कारत चालत नाही ..किंवा हवेत बडबड करून शिवीगाळ करत नाही ..मग मला मानसोपचारांची काय गरज असे त्याचे म्हणणे असते . खरेतर निरोगी शरीरचे जितके महत्व जीवनात आहे तितकेच महत्व निरोगी मनाचे देखील आहे ..माणसाच्या मनात येणाऱ्या विविध प्रकारच्या सकारात्मक अथवा नकारात्मक भावना.. व्यक्तीला त्याप्रमाणे वर्तन करायला भाग पाडत असतात .. आपले वर्तन जर स्वतच्या आणि इतरांच्याही विकासाच्या आड येत असेल .. आपले कुटुंबीय ..आपले नातलग किवा जवळचे मित्र तसे सुचवीत असतील तर नक्कीच मानसोपचार तज्ञांची भेट घेतली पाहिजे ही मानसिकता अजून आपल्या देशात फारशी विकसित झालेली नाही ..किवा त्याबाबत अजूनही हवी तितकी जागरूकता झालेली नाही हेच खरे .
व्यसनाधीनता हा मनो - शारिरीक आजार मानल्या गेल्यामुळे .. या आजारात प्रथम मनाचा भाग क्षतिग्रस्त होत जातो व नंतर वारंवार व्यसन करत गेल्याने शारीरिक हानी होत जाते .. बहुधा व्यसनाधीनता या आजारात देखील इतर मानसिक आजारांप्रमाणेच ..नकाराची किवा मला काही झालेले नाही ही व्यसनी व्यक्तीची विचारसरणी झालेली असते ..फक्त खूप मोठे शारीरिक त्रास उदभवतात तेव्हा तो एखाद्या डॉक्टरकडे जावून शारीरिक त्रास बंद करण्यासाठी औषध मागतो किवा डॉक्टरच्या सल्ल्यावरून काही दिवस दवाखान्यात उपचार घेण्यास तयार होतो ..कायमचे व्यसनमुक्त व्हावे म्हणून तो स्वतःहून प्रयत्नशील असणे कठीणच असते ...असे अनेक लोक आहेत की जे खूप शारीरिक त्रास होतात म्हणून डॉक्टर कडे जावून काही दिवस अँडमिट होतात .. अँडमीट असतानाही ते शक्य झाल्यास दवाखान्यातच आपले व्यसन मिळविण्याचा प्रयत्न करतात..अथवा दवाखान्यात आपल्याला व्यसनामुळे दाखल व्हावे लागले आहे हे त्यांच्या गावीही नसते किवा मान्य नसते ..असे लोक बाहेर पडताच पुन्हा नव्या जोमाने व्यसन सुरु करतात .त्यामुळे व्यसनी व्यक्तीला फक्त शारीरिक उपचारांसाठी दवाखान्यात दाखल करून काम संपत नाही ..तर त्याला मानसोपचारांची देखिल गरज आहे हे फार थोड्या नातलगाना उमगते ....तरी गेल्या दहा वर्षांच्या तुलनेत आता मानसिक आजारांबद्दल बरीच जागृती झालेली आहे ..
( बाकी पुढील भागात )
हे झाले सर्व साधारण शारीरिक आजारांबाबत ..मात्र मानसिक आजारात बहुधा उलटे घडते .. मानसिक व्याधी जडलेल्या व्यक्तीला आपल्या मानसिकतेत काही बदल झाले आहेत व त्याचा परिणाम आपल्या वर्तनावर होतो आहे हे मान्य नसते ..खूप कमी लोक असे आहेत की जे स्वतःहून मानसोपचार तज्ञांकडे उपचार घेण्याची तयारी दर्शवतात ..बहुतेक लोकांना त्यांचे नातेवाईक मागे लागले म्हणून मानसोपचार तज्ञांकडे जावे लागते ..अशाही केसेस मला माहित आहेत की जेथे एखाद्या व्यक्तीचे मानसिक संतुलन बिघडले आहे ..ती व्यक्ती ते मान्य करण्याएवजी उलट माझे काही चुकत नाहीय असा दावा करून कुटुंबियांशी भांडण करते ..त्यांचा सल्ला ऐकत नाही ..शेवटी कुटुंबीय वैतागून मानसोपचार तज्ञाकडे जाऊन ..पेशंट यायला तयार नाहीय अशी विनंती करून ..तुम्ही त्याला प्रत्यक्ष न भेटताच आम्ही सांगतो त्या लक्षणांवरून औषधे लिहून द्या अशी गळ घालतात .. पेशंटला नकळत ती औषधे देण्याचा प्रयत्न करतात . म्हणजेच शारीरिक आजारात जरी व्यक्ती स्वतःहून डॉक्टरकडे जायला तयार असला ..तरी बहुधा मानसिक आजारात तसे दिसत नाही ...कारण आपल्याकडे अजूनही मानसिक विकार या बाबीकडे एकदम वेडा या अर्थानेच पहिले जाते .म्हणजे मानसिक असंतुलनाच्या एकदम अंतिम अवस्थेशी तुलना केली जाऊन .. मी कुठे कपडे काढून फिरत नाही ..लोकांना दगडे मारत नाही ..रस्त्याने हातवारे कारत चालत नाही ..किंवा हवेत बडबड करून शिवीगाळ करत नाही ..मग मला मानसोपचारांची काय गरज असे त्याचे म्हणणे असते . खरेतर निरोगी शरीरचे जितके महत्व जीवनात आहे तितकेच महत्व निरोगी मनाचे देखील आहे ..माणसाच्या मनात येणाऱ्या विविध प्रकारच्या सकारात्मक अथवा नकारात्मक भावना.. व्यक्तीला त्याप्रमाणे वर्तन करायला भाग पाडत असतात .. आपले वर्तन जर स्वतच्या आणि इतरांच्याही विकासाच्या आड येत असेल .. आपले कुटुंबीय ..आपले नातलग किवा जवळचे मित्र तसे सुचवीत असतील तर नक्कीच मानसोपचार तज्ञांची भेट घेतली पाहिजे ही मानसिकता अजून आपल्या देशात फारशी विकसित झालेली नाही ..किवा त्याबाबत अजूनही हवी तितकी जागरूकता झालेली नाही हेच खरे .
व्यसनाधीनता हा मनो - शारिरीक आजार मानल्या गेल्यामुळे .. या आजारात प्रथम मनाचा भाग क्षतिग्रस्त होत जातो व नंतर वारंवार व्यसन करत गेल्याने शारीरिक हानी होत जाते .. बहुधा व्यसनाधीनता या आजारात देखील इतर मानसिक आजारांप्रमाणेच ..नकाराची किवा मला काही झालेले नाही ही व्यसनी व्यक्तीची विचारसरणी झालेली असते ..फक्त खूप मोठे शारीरिक त्रास उदभवतात तेव्हा तो एखाद्या डॉक्टरकडे जावून शारीरिक त्रास बंद करण्यासाठी औषध मागतो किवा डॉक्टरच्या सल्ल्यावरून काही दिवस दवाखान्यात उपचार घेण्यास तयार होतो ..कायमचे व्यसनमुक्त व्हावे म्हणून तो स्वतःहून प्रयत्नशील असणे कठीणच असते ...असे अनेक लोक आहेत की जे खूप शारीरिक त्रास होतात म्हणून डॉक्टर कडे जावून काही दिवस अँडमिट होतात .. अँडमीट असतानाही ते शक्य झाल्यास दवाखान्यातच आपले व्यसन मिळविण्याचा प्रयत्न करतात..अथवा दवाखान्यात आपल्याला व्यसनामुळे दाखल व्हावे लागले आहे हे त्यांच्या गावीही नसते किवा मान्य नसते ..असे लोक बाहेर पडताच पुन्हा नव्या जोमाने व्यसन सुरु करतात .त्यामुळे व्यसनी व्यक्तीला फक्त शारीरिक उपचारांसाठी दवाखान्यात दाखल करून काम संपत नाही ..तर त्याला मानसोपचारांची देखिल गरज आहे हे फार थोड्या नातलगाना उमगते ....तरी गेल्या दहा वर्षांच्या तुलनेत आता मानसिक आजारांबद्दल बरीच जागृती झालेली आहे ..
( बाकी पुढील भागात )
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा