व्यसनाधीनता या दुर्धर आजाराचे पुढील आणि शेवटचे वैशिष्ट्य म्हणजे हा आजार कायमचा आहे असे म्हणतात ... म्हणजेच एकदा व्यसनी व्यक्ती त्या व्यसनाचा गुलाम झाला की ही गुलामी कायमची त्याच्या मनात घर करून राहते असे मानले जाते . काही काळ किवा अनेक वर्षे व्यसने करून मग नंतर सगळी व्यसने एका झटक्यात कायमची सोडलेली जशी माणसे आपल्या पहाण्यात किवा ऐकण्यात आहेत त्याच्या दुप्पट संख्येने व्यसन सोडून वारंवार पुन्हा पुन्हा व्यसनाकडे वळल्याची उदाहरणे आहेत . व्यसन बंद केल्यावर देखील व्यसनाने पूर्वी दिलेल्या आनंदाची आठवण वारंवार येत राहणे हा या आजाराचा अपराहार्य भाग आहे ...अनेक पालक या बाबतीत अनभिज्ञ असतात .. व्यसनमुक्ती केंद्रात उपचारांसाठी दाखल करून ..उपचार घेवून व्यसनी व्यक्ती व्यसनमुक्ती अवस्थेत बाहेर पडल्यावर ..तो आता कधीच व्यसन करणार नाही असे त्यांची आशा असते ..त्यांना व्यसनमुक्ती केंद्रातील समुपदेशकांनी किती जरी सूचना दिलेल्या असल्या काळजी घेण्याच्या ....पाठ पुरावा करण्याच्या ...तरी प्रत्यक्ष व्यसनी व्यक्ती आणि त्याचे पालक या बाबतीत गंभीर असत नाहीत .. उपचारानंतर योग्य पाठपुरावा न केल्याने अथवा हा आजार नेमका किती भयावह आहे हे नीट समजून न घेतल्याने ... या आजारात रीलँप्स होण्याचे प्रमाण लक्षणीय आहे ...एकदा व्यसन बंद केल्यावर आता व्यसनाची आठवण किवा इच्छा अजिबात होणारच नाही असे नाही ..कारण व्यसनाच्या सुरवातीच्या काळात व्यसनाने दिलेला आनंद नंतर उद्भवणाऱ्या समस्यांमुळे तात्पुरता जरी विसरल्या सारखा झाला ..किवा ' आता नको रे बाबा ' ..' कान पकडले '... ' छे ...छे ..आता अजिबात नाही ' असे वाटले तरी ते पुढे प्रामाणिक पणे पाळणे अत्यंत कठीण असते .
एखादी इच्छा न होण्याचे औषध बाजारात उपलब्ध नाही..वेगवेगळ्या प्रकारच्या इच्छा मानवी मनात नेहमीच येत असतात ..मात्र सर्व सामान्य माणसे एखादी इच्छा आणि त्या इच्छा पुर्तीमागील फायदा व नुकसानाचा मनातल्या मनात आढावा घेवून ती विशिष्ट इच्छा पूर्ण केल्याने आपले नुकसान होणार आहे असे आढळले तर ..स्वतच्या आणि कुटुंबियांच्या भल्याचा विचार पुढे ठेवून ती इच्छा सोडून देतात ...म्हणजेच त्या व्यक्तीला स्वतच्या इच्छेचा त्याग करावा लागतो ..... वव्यसन बंद असतानाही व्यसनी व्यक्तीच्या मनात सुप्त अवस्थेत ...पुन्हा फक्त एकदा ..कधीतरी ...लिमिट मध्ये ..व्यसन करण्याची इच्छा दडलेली राहते .. वरकरणी जरी तो सर्वसाधारण वर्तन करीत राहिला तरी ..एखाद्या प्रसंगाने ...भावनिक अस्वस्थते मुळे.. एखादे संकट ..समस्या या निमित्ताने ती इच्छा पुन्हा व्यसनी व्यक्तीच्या मनाचा ताबा घेते ..आणि त्या वेळी व्यसनी व्यक्तीने योग्य मदत न घेतल्यास ..पुन्हा व्यसन करण्याची शक्यता वाढते ..नंतर पुन्हा एकदा जरी व्यसन केले तरी ..व्यसनी व्यक्तीचे शरीर पुन्हा जागृत होते .. एखाद्या सुप्त ज्वालामुखी प्रमाणे स्वस्थ असलेल्या शरीरात त्या व्यसनाचा थोडा जरी डोस गेला तरी ते शरीर बंड करून उठते ..आणखी हवे ..अजून पाहिजे .. मागणी करू लागते व व्यसनी व्यक्ती पुन्हा नकळत पूर्वीच्याच वाटेवर ओढला जातो ...आजाराच्या या स्वरूपाला ' ' मेंटल ओब्सेशन ' व नंतर ' फिजिकल अँलर्जी ' असे संबोधले जाते ..म्हणजेच मेंटल ओब्सेशन मुळे एकदा तरी पुन्हा घेण्याची इच्छा आणि फिजिकल अलर्जी मुळे एकदा जरी घेतले तरी शरीर वारंवार घेण्याची मागणी करणार ..अशी कात्रीत सापडल्या सारखी अवस्था येते . अश्या वेळी जर ताबडतोब सावधगिरीची पावले उचलली नाहीत तर ..पुन्हा तोच प्रवास सुरू होतो .
हे म्हणजे लहानपणी ऐकलेल्या सिंदबादच्या म्हाताऱ्याच्या गोष्टी सारखे आहे ..एकदा तो म्हातारा मानगुटीवर बसला की तो काही केल्या उतरण्याचे नाव घेत नाही ..अगदी जीवाच्या आकांताने ...निकराने ..प्राणांतिक प्रयत्नाने त्या म्हाताऱ्याला मानगूटीवरून फेकून द्यावे लागते ..शिवाय पुढचा भाग असा कीतो म्हातारा जरी खाली फेकून दिला ..तरी तो पुन्हा ...तुम्हाला आता या पुढे त्रास देणार नाही ...असे कळवळून म्हणत करून पुन्हा खांद्यावर घेण्याची विंनती करत राहतो ...त्यासाठी व्यसनी व्यक्तीने जरी व्यसन बंद केले तरी व्यसनामुळे झालेला त्रास कधीच विसरता कामा नये ..' मजा आया ' ही मेंदूत तयार झालेली फाईल पूर्णपणे डिलीट करण्यासाठी ' सजा मिला ' या नावाची व्यसनाने दिलेल्या त्रासांची फाईल मेंदूत तयार करून ..ती सतत अपडेट करत राहावी लागते . तेव्हाच जुनी फाईल निष्प्रभ होत जाते .
( बाकी पुढील भागात )
एखादी इच्छा न होण्याचे औषध बाजारात उपलब्ध नाही..वेगवेगळ्या प्रकारच्या इच्छा मानवी मनात नेहमीच येत असतात ..मात्र सर्व सामान्य माणसे एखादी इच्छा आणि त्या इच्छा पुर्तीमागील फायदा व नुकसानाचा मनातल्या मनात आढावा घेवून ती विशिष्ट इच्छा पूर्ण केल्याने आपले नुकसान होणार आहे असे आढळले तर ..स्वतच्या आणि कुटुंबियांच्या भल्याचा विचार पुढे ठेवून ती इच्छा सोडून देतात ...म्हणजेच त्या व्यक्तीला स्वतच्या इच्छेचा त्याग करावा लागतो ..... वव्यसन बंद असतानाही व्यसनी व्यक्तीच्या मनात सुप्त अवस्थेत ...पुन्हा फक्त एकदा ..कधीतरी ...लिमिट मध्ये ..व्यसन करण्याची इच्छा दडलेली राहते .. वरकरणी जरी तो सर्वसाधारण वर्तन करीत राहिला तरी ..एखाद्या प्रसंगाने ...भावनिक अस्वस्थते मुळे.. एखादे संकट ..समस्या या निमित्ताने ती इच्छा पुन्हा व्यसनी व्यक्तीच्या मनाचा ताबा घेते ..आणि त्या वेळी व्यसनी व्यक्तीने योग्य मदत न घेतल्यास ..पुन्हा व्यसन करण्याची शक्यता वाढते ..नंतर पुन्हा एकदा जरी व्यसन केले तरी ..व्यसनी व्यक्तीचे शरीर पुन्हा जागृत होते .. एखाद्या सुप्त ज्वालामुखी प्रमाणे स्वस्थ असलेल्या शरीरात त्या व्यसनाचा थोडा जरी डोस गेला तरी ते शरीर बंड करून उठते ..आणखी हवे ..अजून पाहिजे .. मागणी करू लागते व व्यसनी व्यक्ती पुन्हा नकळत पूर्वीच्याच वाटेवर ओढला जातो ...आजाराच्या या स्वरूपाला ' ' मेंटल ओब्सेशन ' व नंतर ' फिजिकल अँलर्जी ' असे संबोधले जाते ..म्हणजेच मेंटल ओब्सेशन मुळे एकदा तरी पुन्हा घेण्याची इच्छा आणि फिजिकल अलर्जी मुळे एकदा जरी घेतले तरी शरीर वारंवार घेण्याची मागणी करणार ..अशी कात्रीत सापडल्या सारखी अवस्था येते . अश्या वेळी जर ताबडतोब सावधगिरीची पावले उचलली नाहीत तर ..पुन्हा तोच प्रवास सुरू होतो .
हे म्हणजे लहानपणी ऐकलेल्या सिंदबादच्या म्हाताऱ्याच्या गोष्टी सारखे आहे ..एकदा तो म्हातारा मानगुटीवर बसला की तो काही केल्या उतरण्याचे नाव घेत नाही ..अगदी जीवाच्या आकांताने ...निकराने ..प्राणांतिक प्रयत्नाने त्या म्हाताऱ्याला मानगूटीवरून फेकून द्यावे लागते ..शिवाय पुढचा भाग असा कीतो म्हातारा जरी खाली फेकून दिला ..तरी तो पुन्हा ...तुम्हाला आता या पुढे त्रास देणार नाही ...असे कळवळून म्हणत करून पुन्हा खांद्यावर घेण्याची विंनती करत राहतो ...त्यासाठी व्यसनी व्यक्तीने जरी व्यसन बंद केले तरी व्यसनामुळे झालेला त्रास कधीच विसरता कामा नये ..' मजा आया ' ही मेंदूत तयार झालेली फाईल पूर्णपणे डिलीट करण्यासाठी ' सजा मिला ' या नावाची व्यसनाने दिलेल्या त्रासांची फाईल मेंदूत तयार करून ..ती सतत अपडेट करत राहावी लागते . तेव्हाच जुनी फाईल निष्प्रभ होत जाते .
( बाकी पुढील भागात )
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा